De kapel
Als we het over gebouwen hebben op het fort, dan moeten we beginnen met hét gebouw op het Fort: De Blauwe Kapel.
De kapel wordt als eerste genoemd in boeken uit 1408. Waarschijnlijk deed de kapel dienst als huiskapel van de Familie Van Veen. In 1505 kwam de kapel in handen van de Familie van Wijck. Zij verbouwden de kapel en schilderden het houten tongewelf blauw. Vanaf die tijd spreekt men van de Blaauwe Capelle.
Geleidelijk aan werd deze naam voor de hele buurtschap gebruikt. In 1541 maakte de oude kapel plaats voor het huidige kerkje, vermoedelijk gewijd aan de heilige Lebuïnus. Het is in die periode dat de bekende Utrechtse pastoor en latere dominee Hubertus Duyfhuis aan de kapel verbonden is. In 1641 werd het kerkje ingericht voor de protestantse eredienst. Er kwamen vaste banken in en zelfs een galerij.
Vanaf 1903 werden er geen diensten meer in de kapel gehouden en raakte ze in verval. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de kerk zelfs als paardenstal gebruikt. Na de oorlog werd besloten de kapel af te breken en in het Open Luchtmuseum weer op te bouwen. Door particulier initiatief (van onder andere Willem Aantjes) is dit voorkomen. In 1957 is de kerk voor het symbolische bedrag van één gulden verkocht aan de Stichting Blauwkapel.
De hele kerk is vervolgens gerestaureerd. Op het Fort staat dan ook tot op de dag van vandaag de kleinste gotische kruiskerk van Nederland (22½ meter lang; 11½ en 5½ breed), met een torentje van 17 meter hoogte. Zie voor foto's de website.
De militaire bouwwerken
Van de diverse militaire bouwwerken die er hebben gestaan zijn er gelukkig een aantal bewaard gebleven. Een daarvan is de bomvrije kazerne. Deze kazernes werden gebruikt als onderkomen voor manschappen en als opslagplaats voor materiaal en munitie.
Aan de stadskant bevindt zich een reduit. De naam "reduit" komt van het franse werkwoord "reduire", wat terugtrekken betekent. Dat is dan ook het verdedigingswerk dat als laatste toevluchtsoord dient van de verdedigers.
Huis te Veen
Zoals eerder al beschreven: Fort Blauwkapel ontleent zijn naam aan de middeleeuwse huiskapel van de familie Van Veen. Dit kapelletje vormt de oorsprong van wat nu het kerkje is. Maar de familie van Veen had er vlakbij ook een groot huis. Het huis moet eruit gezien hebben zoals op deze gravure.
Op oude kaarten was het Huis te Veen afgebeeld op de plek waar sinds de jaren zeventig enkele sportvelden lagen. Voor de herinrichting van Fort Blauwkapel kon beginnen is op deze sportvelden eerst archeologisch proefonderzoek uitgevoerd. Het was meteen raak: bij de eerste schop in de grond (1999) kwamen de restanten van het middeleeuwse Huis te Veen tevoorschijn.
Huis Rustenburg
Er moet op het fort of misschien in de nabijheid van het fort ook een tweede groot huis hebben gestaan, Huis Rustenburg. Veel hebben we er tot nu toe nog niet over kunnen vinden, maar op de site van het Utrechts Archief hebben we wel deze prent uit 1810 gevonden.
De spoorwegen
Naast het fort liggen meerdere spoorwegen. Aan het einde van de 19e en begin van de 20e eeuw waren er zelfs twee stopplaatsen Blauw Kapel. Klik hier voor meer informatie over de stopplaatsen.
Industrie
Jaren geleden heeft er zelfs een fabriek gestaan op het fort. Het pand is er nog, de industrieele activiteiten zijn er niet meer. Panther, onder de rokers mogelijk wel bekend als sigaren- en sigarettenfabrikant, heeft jaren een vestiging gehad op het fort.